رود دره ها در پیچ و خم این شهر خسته مانده اند نقدی بر ساماندهی شریان های حیاتی شمیران

به گزارش جامعه اقتصادی؛  مهدی مهرسازها مسئول ابنیه معاونت فنی و عمران شهرداری منطقه یک با ۱۸ سال سابقه کار در این حوزه  و سعید سلطان مرادی مسئول مسیل ها و قنوات معاونت خدمات شهری و محیط زیست شهرداری این منطقه،  از وضعیت رود دره ها و قنوات منطقه و ارائه راهکارهای اجرایی آن سخن گفتند .

.گسترش ناموزون شهرها باعث ایجاد عدم  تعادل در شهر، نابسامانی در طبیعت وعدم ثبات شده است. در این میان می توان به عملکرد رود دره های شهری به عنوان یکی از عناصر ساختار اکولوژیکی شهرها اشاره کرد که نقش موثری در جهت ایجاد تعادل بین فضای انسان محور و طبیعت دارد و باعث ارتقاء ارتباط بین این دو مقوله می شود.

شمال تهران در محدوده منطقه یک از۱۳ رشته رود دره به طول بیش از ۲۹ کیلومتر با ۱۵حوضچه رسوبگیراصلی با ظرفیتی بالغ بر ۵۰۰ هزار متر مکعب تشکیل شده است که یکی از بزرگترین منابع طبیعی شهر تهران محسوب می شود که از رشته کوه های البرز سرچشمه می گیرد و تهران را سیراب می کند رود هایی که هم کریدور تنفسی پایتخت هستند و هم جان به زمین های خسته این شهر بزرگ می دهند
اما آنچه حایز اهمیت است زخم هایی است که بر تن پر پیچ و تاب این شریان های حیاتی شهر نشسته تا نتوانند آن طور که باید شهر را سیراب کنند

این منطقه که زمانی ییلاق شهر تهران بود و به چشمه ها و قنوات و رودها شهرت داشت حالا باید رودخانه های خود را از لا به لای ساختمان ها و قنوات را در زیر برج ها بیابد.
در این بحث کارشناسانه به سراغ کسانی رفتیم که در بدنه اجرا قرار دارند و با همه توان برای مدیریت و احیای مسیر رودها تلاش می کنند

سرچشمه رودهای تهران در منطقه یک است که این موهبت الهی خود مشکلاتی به همراه دارد و آن وجود گل و لای شسته شده در مسیر بوده که در محدوده منطقه یک رسوب می کند و‌ حوضچه ها نیازمند لایروبی های مستمر هستند.
سلطان مرادی در این خصوص می گوید: یکی از مشکلات اصلی در لایروبی ها عدم دسترسی آسان و عدم وجود رمپ اصولی به داخل برخی مسیل ها است به طور مثال در مسیل امام علی (ع) بابکت ها با جرثقیل وارد مسیل و اقدام به برداشتن سنگ دال ها جهت رسوب برداری می نمایند و یا در رود دره مقصودبیک که در مسیر آب درخت سبز شده و امکان اعزام ماشین آلات و حتی نیروهای لایروب نیست ولی با وجود مشکلات ذکر شده از دی ماه سال گذشته ۲ هزار و ۱۰۰ کامیون رسوبات از مسیل ها و حوضچه های این منطقه تخلیه شده است و همچنین در مسیل دارآباد که فاقد دسترسی بوده و کارگران به سختی واردمسیل شدند و بعد از دو ماه آن را  پاکسازی نمودند.

  در بیش از ۱۰۰ نقطه از مسیل ها مشکلات عمرانی وجود دارد

سلطان مرادی وضعیت فعلی لایروبی ها را با اقداماتی انجام شده خوب ارزیابی می کند ولی مشکل اصلی را فرسودگی بدنه و کف مسیل ها و شبکه اصلی  جمع آوری آبهای سطحی می داند و می گوید: این تاسیسات شهری فرسوده شده است و دچار کف شستگی شده و  در بیش از ۱۰۰ نقطه مشکلات عمرانی موجود و زیر دیواره ها خالی و احتمال رانش زمین در برخی نقاط وجود دارد و مورد دیگر دسترسی ها است به طور ی که برخی مکان ها کارگر باید با استفاده از طناب و بصورت سنتی وارد مسیل ها شده و امکان حضور لودر و بابکت نیز وجود ندارد در برخی نقاط نیز علت محدودیت وجود ساختمان ها و دیواره های شهری درحریم مسیل ها است.
سلطان مرادی خواستار همکاری بیشتر معاونت فنی و عمرانی منطقه جهت بازسازی مسیل ها است و می گوید: برخی قسمت ها فاقد معارض ملکی بوده و امکان اجرای عملیات عمرانی وجود دارد‌.
مهرسازها نیز در این بین محدودیت های کار فنی را عنوان می کند و می گوید: مکاتبات جهت مرمت سازه ها همه باید به سازمان مشاور برود و مطالعات ژئوتکنیک، هیدرولیکی دبی آب، بحث سازه، طراحی، بازنگری و فازهای اجرایی انجام و بعد خروجی به منطقه اعلام می شود تا فرایند مناقصه و پیمانکار شروع شود که در این بین تغییرات مدیریتی خود باعث کندی کار می شود.
او به احداث بوستان بزرگ نهج البلاغه اشاره می کند و می گوید: مشکلاتی که اکنون در این بوستان به وجود آمده و امکان ریزش دیواره ها هست به دلیل همان کار سرعتی و عجولانه بدون مطالعات لازم است‌.
این مهندس عمران اجرای طرح احیای رودخانه ها را از دیگر مشکلات ساماندهی رود دره ها می داند و می گوید: از سال ۹۴-۹۵ بحث احیای رودخانه ها مطرح و در آن به این نکته تأکید شد که تهران رودخانه های خود را از دست داده و همه آن ها تبدیل به کانال شده و تنها بخش هایی از رودها در مناطق ۲،۱و ۵ شامل کن، فرحزاد و… باقی مانده اند که می بایست احیا شوند و به حالت طبیعی خود بازگردند . بدین ترتیب امکان احداث کف و دیواره بتنی را نداریم و این شکستگی ها و خالی شدن زیر مسیل ها خطرناک است.

بالای ۸۰ درصد به حریم رود ها تجاوز شده است

وی ساماندهی رودخانه ها را منوط به رفع تصرفات و تجاوزات به حریم رودخانه ها می داند و می گوید: تقریبا بالای ۸۰ درصد به حریم رود ها تجاوز شده است. در دارآباد دیوار کاهگلی در کنار رودخانه ساخته شده، در درکه که برای بازدید از داخل مسیل باید وارد رستوران ها شوی چایی بخوری تا بتوانی رصدی داشته باشی و رفع این تصرفات به دلیل گرانی ملک در منطقه، امکان پذیر نیست.
این کارشناس عمران راه حل دیگر را اخطار به همه مالکین همجوار رودها می داند و می گوید: ناحیه ۵ منطقه یک طی اقدامی کمیته رفع خطر تشکیل داد و از همه متصرفین خواست ایمن سازی یا تخریب کنند و این امر اگر چه از طرف متصرفین اجرا نشد ولی مستند قانونی برای شهرداری شد و مسئولیت هر حادثه ای بر عهده متصرفین است.
سلطان مرادی ریختن خاک و نخاله در حریم رودها را مشکل دیگری می داند و خاطر نشان می کند: نواحی باید با اداره حریم همکاری و از تخلیه خاک و نخاله ها در حاشیه مسیل ها جلوگیری کنند.مهرسازها نیز وزارت نیرو را متولی اصلی حفظ منابع آبی شهر می داند که در عمل کاری انجام نمی دهد.
او به طرح تفصیلی نیز ایراد می گیرد و می گوید: در برخی مسیل ها مانند گلابدره یک سمت مسیل مجوز ساخت دارد ولی سمت دیگر فاقد این مجوز است.
حال اینکه قوانین طرح تفصیلی در حریم رودها و قنوات به چه صورت است بحث دیگری است که در نشست های بعدی با کارشناسان این حوزه بررسی می شود.

مسیل کوهسار و‌حوضچه های آن در محدوده منطقه یک نیستند

در بین رود دره های شمال تهران از زمانی که محله درکه به منطقه یک‌ وا گذار شد عملیات لایروبی رود دره کوهسار توسط نیروهای این منطقه انجام می شد این رود دره که از ارتفاعات شمال تهران سر چشمه می گیرد در پایین دست معدن سنگ سبز کوهسار قرار دارد و به رودخانه درکه می ریزد.
اهالی این محله یکی از دغدغه هایشان در سامانه ۱۳۷ شهرداری  پاکسازی این مسیل است اما سلطان مرادی در این خصوص می گوید: متاسفانه سهوا کوهسار را مسئولین وقت تحویل گرفته اند در حالیکه حوضچه های رسوبگیر و مسیل پایین دست کوهسار طبق نقشه های فعلی طرح تفصیلی و مرز بندی مناطق، تا تقاطع ورزشگاه محله کوهسار در محدوده ناحیه ۹ منطقه دو است و از ورزشگاه به سمت پایین فقط در محدوده منطقه یک قرار دارد و باید اداره کل خدمات شهری شهرداری تهران این موضوع را پی‌گیری و امسال لایروبی این مسیل در آنالیز منطقه یک قرار داده نشود و از سال آتی کوهسار و‌حوضچه های آن را تحویل نخواهیم گرفت.

 ارایه طرح نصب بالابر  کابلی در درکه و اجرای زیپ لاین و تله سی یژ

در اینجا لازم است بگوییم درکه یکی از مراکز گردشگری شهر تهران است و در اجرای طرح های توسعه ای در برنامه های مرکز مطالعات شهر تهران قرار دارد به طوری که این مرکز فراخوانی در خصوص طرح های پیشنهادی مناطق می دهد و منطقه یک توسعه ظرفیت های گردشگری منطقه را ارایه می کند و با انتخاب مجری سعی در بررسی این طرح برای رساندن به فاز اجرا می کند.
آزاده صادق پور مسئول اداره خدمات آموزشی و بهسازی سازمان که مراحل اجرای این طرح را در منطقه پی گیری کرده بود با حضور در این نشست برای کارشناسان توضیح می دهد که نتیجه بررسی ها به یک طرح مطالعاتی در خصوص نصب بالابر  کابلی در درکه و اجرای زیپ لاین و تله سی یژ رسید که حتی در آن زمان کمیته فنی هم تشکیل و هزینه ها برآورد شد که اگر طرح قابلیت اجرا داشته باشد آغاز شود.
او مزیت های این طرح را جلوگیری از تخریب محیط زیست توسط گردشگران با استفاده از تله سی یژ، درآمد زایی برای شهر، جمع آوری آسان زباله ها در ارتفاعات می داند ولی نظر کارشناسان چیز دیگری است آنها کوه و ارتفاعات را مختص کوهنوردان می دانند و معتقد هستند اجرای این طرح باعث دسترسی بیشتر شهروندان به ارتفاعات، حضور گردشگران نابلد در ارتفاعات و افزایش کشته های ناشی از سقوط وآلودگی بیشتر محیط زیست می شود و لازمه اجرای موفق آن را  بررسی های بیشتر پیوست های اجتماعی، زیست محیطی و خدمات شهری می دانند .

پیاده روسازی در حریم رود دره ها به دلیل طرح احیاء رودها نیمه کاره ماند

یکی دیگر از جاذبه های گردشگری این منطقه پیاده روسازی هادر کنار مسیل و رودخانه ها بود که زمانی با جدیت اجرا وبا نورپردازی برای تردد شهروندان مهیا می شد ولی چند سالی است که هیچ پیشرفتی نداشته است. مهرسازها علت آن را همان اجرای طرح احیای رودخانه ها می داند و می گوید: به خاطر این طرح اجازه ساخت در کنار رودخانه ها نیز داده نمی شود و خیلی از طرح ها نیمه کاره مانده به طور مثال بالای پل زندان اوین در درکه و رود دره دارآباد کار نیمه کاره مانده است

عدم هماهنگی بین خدمات شهری و شهرسازی جهت صدور جواز ساخت در حریم قنوات

جدا از بحث رود دره ها یکی دیگر از موهبت های الهی در منطقه وجود ۴۸۶ قنات است که ۱۷۲ رشته از آن شاخه اصلی و فعال است و قنات هایی چون تکیه نیاوران، باغ سفارت ایتالیا هنوز دارای ماهی های قرمز هستند حالا این قنات ها در مسیر خود با فاضلاب خانه ها و ریزش هایی که اتفاق افتاده دچار بهم ریختگی  و نابسامانی شده است و این رگ های زندگی توان اصلی خود را از دست داده اند.
سلطان مرادی به کارهای مهمی که دراین  حوزه اقدام نموده می پردازد و می‌گوید: نقشه قنوات تکمیل و تحویل خدمات شهری منطقه شده و حتی برخی نقشه های قدیمی مربوط به دهه ۵۰ و دستی نیز در حال به روز رسانی است که متاسفانه برخی از مراجعین به منطقه پی‌گیر دریافت این نقشه ها هستند و هدف آنها زدن فاضلاب و اتصال آن به قنوات است برای همین نقشه ها به افراد داده نمی شود.
وی می‌گوید: آنچه در مورد قنوات در حوزه مسیل ها مهم است جلوگیری از ریزش فاضلاب و تخریب است و وقتی آب به مظهر و‌سطح زمین می رسد کار آن بر عهده اداره فضای سبز منطقه خواهد بود و کیفیت آب قنوات منطقه که توسط سازمان بوستان ها رصد می شود از وضعیت مناسبی برخوردار است ولی بیشتر برای آبیاری فضای سبز استفاده می شوند.یکی از مشکلات قنوات منطقه عدم هماهنگی کار بین شهرسازی و خدمات شهری است به طوری که نگهداری از مسیر قنوات دست خدمات شهری است و‌جواز را شهرسازی بدون استعلام از خدمات شهری صادر می کند.
مهرسازها می گوید: در طرح تفصیلی مسیر قنات ها مشخص نیست و جواز ساخت صادر می شود و ممکن است با قنات برخورد شود در حالیکه استعلام قنوات باید در مرحله صدور جواز قرار گیرد ولی شهرسازی فقط با نامه استعلام می کند و در سامانه وارد نمی شود.
سلطان مرادی پیشنهاد طرح تفصیلی قنوات را می دهد و می گوید: برای نجات قنات ها طرح پیشنهادی داده ام که یک لایه از قنوات در طرح تفصیلی قرار بگیرد و مالک ملزم به استعلام شود و اگر بلامانع بود جواز دریافت کند تا قنوات حفظ و حریم آنها رعایت شود.
آنچه در این گزارش جمع بندی می شود مشکلات رود دره ها بود که به طور کل شامل تصرفات، نبود رمپ و نردبان دسترسی به داخل رودها، شستگی کف رودها، عدم نظارت وزارت نیرو به عنوان دستگاه متولی، طولانی بودن مراحل تایید طرح فنی سازمان مشاورعمران بود که برخی از آنها از جمله احصاء کد پروژه بودجه ساماندهی مسیل ها، احداث رمپ در نقاطی که دیوار وجود ندارد و امکان احداث دارد به توافق این دو حوزه رسید ولی برخی امور به سایر سازمان ها مربوط می شود که نیاز به کاری تعاملی دارد.

تهیه و تنظیم: زهره محققی کارشناس رسانه